Zegary ze Schwarzwaldu

 

"Historia pomiaru czasu"
Zegary ze Schwarzwaldu.

 Początki zegarmistrzostwa w Schwarzwaldzie są niejasne.  Być może pierwsze drewniane zegary powstały tam w drugiej połowie XVII wieku.  W związku z wojnami o sukcesję hiszpańską zegarmistrzostwo jako odrębna branża tworzyło się tam na szerszą skalę dopiero w roku 1730. Podczas gdy miejskie zegarmistrzostwo w niegdyś kwitnących ośrodkach południowych Niemiec traciło w XVIII wieku coraz bardziej znaczenie, to dalej na zachód podstawy nowego zegarmistrzostwa rozwinęły się wraz z zegarmistrzostwem drewnianym w Górnym Schwarzwaldzie. Być może był to nawet jeden z powodów powstania produkcji zegarów w Schwarzwaldzie. Narastało to jednak niezależnie, począwszy od XVII w. (1667?), a następnie gwałtownie się rozwineło od drugiej dekady XVIII w. Świadczą o tym wczesne zegary drewniane z trzema kołami i regulatorem kolebnikowym do około 1750 r., a następnie do niemal końca stulecia zegary wahadłowe z wychwytami wrzecionowymi. Wszystkie te zegary mają drewniane ramy mechanizmu, drewniane koła, drewniane tarcze i zazwyczaj drewniane wskazówki. Wczesne zegary miały proste drewniane mechanizmy kołowe, wychwyt wrzecionowy, tarczę godzinową i budzik, a także wybijanie godzin na szklanych dzwonkach.  Rolnicy ze Schwarzwaldu prawdopodobnie początkowo robili zegary dla siebie. Zegary te zostały wkrótce sprzedane w dużych ilościach na wszystkich rynkach, ponieważ były tańsze niż zegary metalowe. Wyprodukowano prawdopodobnie większą ich liczbę, niż jakichkolwiek innych starych zegarów na świecie. Podobne drewniane zegarmistrzostwo występuje również na płaskowyżu szwajcarskim, ale nie ma tu kontynuacji przemysłowej. Do końca XVIII w. układ mechanizmów zegarów, które wkrótce zaczęto produkować w manufakturach o dużym podziale pracy, przedstawia mechanizm pędny, mechanizm bijący, a być może nawet mechanizm wybijający kwadranse jeden za drugim. Dopiero po wprowadzeniu metalowych kół na drewnianych belkach, około 1800 roku zaczęto umieszczać je obok siebie. Pierwszymi dodatkowymi funkcjami, które dodano do prostych zegarów z mechanizmem jednodniowym, był budzik z wkładaną tarczą. Od 1780 roku powszechne stały się normalne układy tarczy z dwiema wskazówkami. Powstały mechanizmy muzyczne z wałkami kolczastymi i szklanymi dzwonkami, a także zegary fletowe z lat 1780–1850 oraz zegary cymbałowe z uderzanymi metalowymi strunami i mechanizmami muzycznymi carillonowymi. Zegar z kukułką pojawił się w 1738 roku jako prosty „zegar muzyczny”. Został zbudowany we wszystkich kształtach zegarów Schwarzwaldu i oprócz niskiej ceny i dużej liczby wyprodukowanych zegarów Schwarzwaldu, to on zapewnił ich światową sławę. Zegary Schwarzwaldu napędzane są odważnikami na sznurku, niektóre z luźnym krążkiem aby zmniejszyć wysokość opadania lub wydłużyć czas chodzenia przy podwojonym ciężarze. Zamiast linek napędowych na początku XIX wieku coraz częściej używano łańcuchów. Cechą szczególną jest też mechanizm bijący, który pozwala na uderzenia godzinowe i ćwiartkowe jednym ruchem. Podobnie jak tutaj, zegary Schwarzwaldu oraz ich produkcję, charakteryzują pod wieloma względami genialne uproszczenia dobrze znanych zasad. Wygląd zewnętrzny zegarów drewnianych ze Schwarzwaldu początkowo przedstawia malarstwo naiwne, proste rzeźbienia, malowane szkło, a później także naklejone papierowe obrazy na tarczę. Charakterystyczny kształt „Schottenuhr” powstał około 1760 roku w Schottenhof koło Neustadt. Malowana i lakierowana drewniana płyta przetrwała cały dalszy rozwój zegara ze Schwarzwaldu w różnych rozmiarach i modyfikacjach. Istnieją również takie zegary z XIX wieku z porcelanową tarczą. Rzadkie oryginalne tarcze autorstwa Matthiasa Fallera z pozłacanymi rzeźbami, są uderzająco piękne i kunsztownie wykonane. Mechanizm wykonany w całości z metalu upowszechnił się w masowej produkcji przemysłowej dopiero w drugiej połowie XIX stulecia. Oznaczało to, że typowe zegarmistrzostwo w Schwarzwaldzie dobiegło wtedy już końca, chociaż starsze typy zegarków były jeszcze jakiś czas nadal produkowane.