Zegary kominkowe.

 "Historia pomiaru czasu"
Zegary kominkowe.

Termin ten jest używany w odniesieniu do dużego szeregu różnych typów małych zegarów. Z tego powodu obudowy i mechanizmy objęte tą nazwą znacznie się od siebie różnią. Forma zegara kominkowego zależy od kraju, w którym został wykonany, podobnie jak nazwa, pod którą jest znany.  Na przykład w Anglii przez 200 lat dominującą formą, aż do XVIII wieku były Bracket Clocks, o których opowiem następnym razem. W XVII wieku ograniczoność cechów południowo niemieckich i ich konserwatywne podejście do innowacji, kosztowały ich wiodącą rolę w produkcji zegarów. Wojna trzydziestoletnia i jej konsekwencje wystarczyły, aby inicjatywa przeszła na Francję, Anglię, Holandię, Szwajcarię, Austrię i Czechy. Najważniejszymi mecenasami zegarmistrzostwa w tamtym czasie były domy królewskie i czołowi urzędnicy. Pierwsze manufaktury produkujące zegary pojawily się w Paryżu, Londynie, Wiedniu i innych stolicach, podczas gdy w Niemczech sztywne prawa cechowe tłumiły innowacje i uniemożliwiały rozwój takich przedsiębiorstw. Nastąpiło jedynie wstępne wchłonięcie wpływów z Francji, Anglii i Wiednia. Wiele mechanizmów wahadłowych nadal wykonywano z żelaza, astrolabia stały się rzadkością, a kalendarze i inne komplikacje techniczne, które nie były niczym niezwykłym w innych krajach, tu były rzadko spotykane. W tym czasie rodzima produkcja niemiecka często naśladowała styl angielski i francuski, importowano także zegary, głównie z tych dwóch krajów. Zegary kominkowe miały stabilne, mosiężne mechanizmy napędzane sprężyną. Często te mechanizmy były ośmiodniowe, których mechanizmy bicia mogły mieć formę grande, petite sonnerie lub carillon, natomiast budziki były mniej powszechne. Tylne płyty często zdobiono wykwintnymi rycinami. W Austrii głównie w Wiedniu i w Czechach, z centrum w Pradze, rozwinęła się ogromna różnorodność zegarów kominkowych o wielu formach, zarówno obudowy, jak i mechanizmów. Jednak główną formę zegarów, przeznaczonych do umieszczenia na kominku lub na półce nad kominkiem, opracowano po raz pierwszy we Francji w latach pięćdziesiątych XVIII wieku, odróżniał ją od wcześniejszych zegarów o podobnych rozmiarach brak uchwytów do przenoszenia, a pierwsze zegary wyposażone w okrągły mechanizm wahadłowy powstały w Paryżu około 1750 roku. Ich mechanizm był regulowany za pomocą krótkiego wahadła (zwanego czasem wahadłem paryskim). Oryginalność tego mechanizmu wynika przede wszystkim z kształtu płyt, które są okrągłe, a nie prostokątne. Projekt taki nie jest dziełem jednego wynalazcy, gdyż kontakty pomiędzy mistrzami były wtedy już częste. Od połowy lat siedemdziesiątych XVIII wieku, francuscy zegarmistrzowie wnieśli wkład w nowy ruch artystyczny, neoklasycyzm. Ten styl w architekturze, malarstwie, rzeźbie i sztuce zdobniczej, który ugruntował się w ostatnich latach życia Ludwika XV, głównie w reakcji na ekscesy ruchu rokokowego, ale także częściowo dzięki popularności wykopalisk w  starożytne Herkulanum i Pompeje we Włoszech. Później zegary wykonane we Francji w okresie Cesarstwa Napoleońskiego (1804-1814/15) to już styl Empire. Zegary Empire w ogóle, a szczególnie największe i najbardziej godne uwagi egzemplarze, w szczególności od czołowych brązowników (ludwisarzy), takich jak Pierre-Philippe Thomire, Claude Galle, André-Antoine Ravrio, Louis-Stanislas Lenoir-Ravrio itd., są uważane za coś więcej niż tylko zegary. Są to także dzieła sztuki, etiudy rzeźbiarskie, gdzie równowaga w kompozycji, studium przedmiotów i zwierząt, formy ekspresji ciał ludzkich, są kunsztownie  odzwierciedlane w figurach z brązu, osiągając przy tym wysoki stopień realizmu, a zarazem delikatności. Zegary te przeznaczone były do dekoracji stołów konsolowych lub kominków w różnych pomieszczeniach pałaców i rezydencji.  Dziś wiele z nich stanowi część kolekcji królewskich albo można je oglądać właśnie w oficjalnych rezydencjach,  ambasadach, ministerstwach oraz muzeach na całym świecie. Produkcja zegarmistrzowska podczas Restauracji Burbonów (1814/1815-1830) również jest objęta tym ruchem artystycznym, a zegary kominkowe mają podobne tematy, elementy dekoracyjne, kształty i styl. Ten złoty wiek zakończył się pod koniec lat dwudziestych XIX wieku, kiedy wymarło pokolenie tamtych rzemieślników i zaczęto coraz częściej stosować tańsze metale (np. mosiądz), a odlewanie brązu weszło w fazę wyższej mechanizacji, poświęcając rzemiosło na rzecz zwiększenia produktywności i w celu zmniejszenia kosztów oraz czasu produkcji. Kominki, choć straciły swój imponujący wygląd, teraz nadal uczestniczą w dekoracji pomieszczenia, jako symbol niekwestionowanego sukcesu społecznego, który stanowi centralny element tego pomieszczenia, a zegary kominkowe, również stały się mniej ozdobne. Jeśli chodzi o mechanizm, to pod koniec XVIII wieku mechanizmy okrągłe stały się już produktem masowym, powtarzalnym ale dalej niezawodnym. Znane jako „Pendule de Paris” (mechanizmy zegara paryskiego lub francuskiego), były to mechanizmy 8-dniowe z wychwytem kotwicznym i wahadłem zawieszonym na jedwabnej nici, uderzające w dzwonek o pełnej godzinie i co pół godziny. W latach czterdziestych XIX wieku proste i bardzo skuteczne zawieszenie jedwabne zostało zastąpione różnymi regulowanymi systemami zawieszenia sprężynowego.
Nawet dziś są jeszcze firmy, które powielają różne style przy produkcji zegarów tego typu, udowadniając, że dbałość o szczegóły, wykwintny smak, elegancja i wyrafinowanie dawnych mistrzów są wieczne i ponadczasowe.