WYCHWYT HAKOWY

 

WYCHWYT HAKOWY

Wychwyt hakowy został wynaleziony w 1676 roku przez Roberta Hooke'a i wprowadzony do technologii zegarków około 1680 roku przez Williama Clementa.  Zamiast występów na wrzecionie zastosowano kotwicę hakową wykonaną z jednego kawałka metalu, która jest połączona z oscylatorem, zwykle wahadłem, za pomocą wałka.  Haki wchodzą promieniowo w koło wychwytowe, nie tak jak zaczepy w wychwycie wrzecionowym, osiowo. Ich wzajemna odległość odpowiada nieparzystej wielokrotności połowy podziałki zębów koła wychwytowego, które przy każdej półoscylacji regulatora obraca się o połowę podziałki zębów. Hak, w który dany ząb uderza jako pierwszy, to hak wejściowy, drugi to hak wyjściowy.  Haki znajdują się dalej od swojej osi obrotu niż występy wychwytu wrzecionowego i mają kształt tworzący wzniesienia. Oznacza to, że wymagane ugięcie obrotowe jest mniejsze niż w wychwycie wrzecionowym i można zastosować dłuższe wahadła, które są mniej podatne na zakłócenia ze względu na większy ciężar. Zastosowane kształty haków są podobne, ale różnią się szczegółami. Powierzchnia  impulsu haka wejściowego jest ograniczona łukiem, a wyjściowego linią prostą. Powierzchnie impulsu haków obejmują 3,5 ÷ 9,5 podziałki; rozpiętość jest więc bardzo duża. Teoretyczny kąt impulsu waha się w granicach 3÷12° Praktycznie natomiast jest on równy sumie kątów impulsu, spoczynku i drogi straconej, gdyż na całej tej długości w drodze powrotnej, powierzchnia impulsu jest wznoszona, a wahadło otrzymuje impuls. Kąt drogi straconej wynosi 1÷6°. Podczas tej fazy pracy powierzchnia impulsu cofa koło wychwytowe; jest to więc wychwyt cofający. Zęby koła wychwytu hakowego są ostre i pochylone do tyłu względem kierunku obrotu podczas pracy. Liczba ich waha się od 12 do 45. Grubość wierzchołka zęba w kole wychwytowym jest równa 0,04÷0,06 podziałki. Odpad, z powodu zazwyczaj mniej starannego wykonania tego wychwytu, wynosi od 0°30' do 1° lub 1,5 do 2,5 grubości wierzchołka zęba. Kotwica tego wychwytu jest przymocowana do wałka wahadła lub może mieć własny wałek jeśli wahadło jest zawieszone na osobnej zawieszce, na przykład na cienkiej sprężynie płytkowej i jest połączone z kotwicą za pomocą widełek lub wspornika innego kształtu, przymocowanego do wału kotwicy. Mechanizmy zegarów z kotwicą hakową można budować bardziej płasko, ponieważ oś obrotu regulatora nie jest już obrócona o 90° w porównaniu do wszystkich innych wałów mechanizmu zegarowego, tak jak w wychwycie wrzecionowym. Wychwyt hakowy jest łatwy w wykonaniu i mało wrażliwy na niedokładności wykonania więc zastąpił na początku XIX wieku wychwyt wrzecionowy i od tego czasu wychwyt hakowy zaczęto stosować w zegarach szczególnie niedrogich (np. ze Schwarzwaldu). Z powodu wad, między innymi dużym tarciem na powierzchniach impulsu, wychwyt ten nie ma zastosowania w lepszych zegarach.