Gotyckie zegary żelazne.

 

"Historia pomiaru czasu"
Gotyckie zegary żelazne.

Nie wiemy, kto wynalazł zegar z przekładnią, ale było to jedno z najważniejszych odkryć w historii postępu ludzkości. Pierwsze zegary mechaniczne powstawały w Europie w XIV wieku. Wiszące na ścianie żelazne zegary wieżowe o płaskiej konstrukcji ramowej były prawdopodobnie bezpośrednimi poprzednikami zegarów pokojowych i chyba też same mniejsze zegary wieżowe czasami służyły jako zegary pokojowe. Pierwsze z nich prawdopodobnie zaprojektowali mnisi, a zbudowali je również prawdopodobnie kowale. Były to urządzenia czysto użytkowe, z tarczą jako jedyną ozdobą przed otwartą przekładnią i jedną wskazówką godzinową na tej tarczy. Zegary wieżowe stały się w końcu żelaznymi zegarami konsolowymi w stylu późnego gotyku, które często spotykamy jako najstarszy typ zegarów. Nazwa zegary konsolowe pochodzi od „konsolek”, na których one stały w pokoju lub były przymocowane do ściany. Ponieważ czas pracy zegara zależy również od wysokości spadku ciężarków, konieczne było wysokie miejsce. Najwcześniejsze i najprostsze wersje oprócz mechanizmu zegara mają ewentualnie tylko urządzenie alarmowe. Ale już w końcu XV wieku za mechanizmem zegarowym często znajdował się mechanizm wybijający godziny. Z reguły za tarczę ze skalą godzinową służy prosta, malowana blacha, a jako wskaźnik jedna wskazówka. Pokazywanie minut czy kwadransów można znaleźć tylko wyjątkowo na żelaznych zegarach z XVI wieku. Dopiero w XVII wieku, wraz z przebudową na wychwyt z kotwicą, było to częściej stosowane. Pomimo ciągłego doskonalenia technicznego na przestrzeni wieków, prowadzącego do większej dokładności i dłuższej pracy zegarów, żelazo długo pozostawało materiałem, z którego budowano mechanizmy zegarowe.  Tak było jeszcze nawet wtedy, gdy wykwalifikowani kowale, którzy „zwrócili się” do zegarmistrzostwa, wyspecjalizowali się, zostali zegarmistrzami i zaczęli używać innych materiałów. Klasyfikacja żelaznych zegarów konsolowych i ich wariantów jako zegarów ściennych lub stołowych jest skomplikowana przez ciągłe ich modyfikowanie. Były również przezroczyste zegary ścienne bez typowej konstrukcji słupkowej, możemy o nich myśleć jako o gotyckich zegarach ściennych, choć z mniej charakterystycznymi cechami stylistycznymi niż gotycki zegar konsolowy z filarkami. Odpowiednio, można sobie wyobrazić rozwój gotyckich zegarów żelaznych, od zegarów wieżowych do gotyckiego zegara konsolowego. Te zegary żelazne powstawały najpóźniej do 1600 roku, głównie w typowej konstrukcji graniastosłupowej. Cechą charakterystyczną wszystkich starych zegarów gotyckich jest to, że mechanizmy są montowane za pomocą klinów i kołków bez śrub. Ta metoda budowy została zachowana przy różnych okazjach aż do 1640 roku. Jest to szczególnie widoczne w Winterthur, gdzie zegarmistrzowska dynastia Liechti działała przez kilka stuleci. Ciekawym  przykładem jest najstarszy zegar z przekładnią w kolekcji Landrock, gotycki zegar domowy z około 1470 roku. Wraz z zastosowaniem kompletnej obudowy wokół żelaznego zegara o napędzie ciężarkowym, staje się jasny związek między późnogotyckimi zegarami żelaznymi, a renesansowymi zegarami stołowymi z mechanizmem sprężynowym. Ale poza kilkoma obiektami muzealnymi prawie nie spotykamy zegarów z XVI wieku, które są jeszcze dostępne dla kolekcjonerów. Początkowo zegary były wykonywane przez kowali, zgodnie z wymaganiami materiałowymi i rozmiarowymi, potem produkcja mniejszych zegarów stołowych została przejęta przez ślusarzy. To rzemiosło od dawna było nastawione na trudniejszą bardziej precyzyjną obróbkę metali. Wkrótce potem zawód zegarmistrza stał się niezależnym rzemiosłem z systemem cechowym obok ślusarzy.